Trong những năm chiến tranh độc lập chống thực dân Pháp, hệ thống nhà tù ở Côn Đảo đã trở thành biểu tượng của sự tàn ác và đau thương. Các trại giam Phú Tường và Phú Hải được xem như những “địa ngục trần gian” nơi hàng ngàn người tù chính trị bị giam giữ và tra tấn. Với kiến trúc khắc nghiệt và những cảnh tù đày đọa, nhà tù Côn Đảo là một trong những di tích lịch sử ý nghĩa và thu hút sự quan tâm của du khách.
Chuồng cọp Phú Tường: Biểu tượng của sự khổ sai
Trại giam Phú Tường là một phần của hệ thống Trung tâm cải huấn – trại Phú Hải, tọa lạc trên đường Tôn Đức Thắng, huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Nơi đây được biết đến với tên gọi “chuồng cọp kiểu Pháp”, một trong những hệ thống nhà tù bí mật mà Thực dân Pháp xây dựng để giam giữ và tra tấn những người tù chính trị.
Khảo kiến trúc chuồng cọp Phú Tường
Kiến trúc của chuồng cọp nhằm khuất phục ý chí chiến đấu của những người tù. Hệ thống này có hai lớp tường bao quanh dãy chuồng cọp nằm ở giữa. Để tránh việc xác định phương hướng, tất cả tù nhân đều bị bịt mắt trước khi được đưa đến đây.
Chuồng cọp nằm giữa trại 7 và trại 8, xa cách nhau nhưng vẫn gần gũi. Mục đích là để duy trì tính bí mật với bên ngoài. Khi tù nhân đến từ trại 7, họ sẽ nghĩ rằng mình đang ở trại 8 và ngược lại.
Ngoài ra, khu vườn rau được trồng để làm rào cản và che giấu các con đường tiếp cận chuồng cọp. Tổng diện tích của chuồng cọp là 5.475m², trong đó diện tích phòng giam chiếm 1.408m², còn lại là không gian trống hơn 2.100m².
Bên ngoài nhà tù Phú Tường Côn Đảo – Ảnh: Internet
Rơn người với hình ảnh chuồng cọp Phú Tường
Phía trên chuồng cọp, có một dãy song sắt và hành lang để các lính quan sát từ trên cao xuống. Những lính này thường tra tấn tù nhân bằng cách dùng gậy có đầu bọc sắt chọc từ trên cao xuống, dội nước bẩn, ném vôi bột và không cho tù nhân tắm. Thùng vệ sinh chỉ được đổ một lần sau 1-2 tháng.
Trong những khoảnh khắc đầy khó khăn, các chị em tù nhân không chỉ chia sẻ miếng cơm và ngụm nước mà còn chung nhau chỗ nằm và khe hở để thở. Chỉ có một điều duy nhất mà họ tranh giành đó là vị trí phía trước để giảm bớt những đòn đau cho đồng đội.
Bên trong “địa ngục trần gian” nhà tù Phú Tường Côn Đảo – Ảnh: Báo VietNamNet
Trong cao điểm, chuồng cọp có thể giam giữ hàng nghìn tù nhân. Mỗi buồng chứa từ 5-12 người. Họ phải ăn, ngủ, vệ sinh ngay tại chỗ, không có khoảng trống để nằm, thậm chí chỉ được ngồi. Ban đêm, họ phải xếp chồng lên nhau để ngủ, trải qua những khó khăn khắc nghiệt.
Địa ngục trần gian Phú Hải: Biểu tượng của sự đau khổ
Trại Phú Hải, nằm trên đường Lê Văn Việt, là nhà tù cổ và lớn nhất tại Côn Đảo. Nhà giam này thuộc hệ thống các trại tù khổ sai được ví như “địa ngục trần gian”. Trại giam này đã bắt đầu hoạt động từ năm 1862 và sau đó được nâng cấp hoàn chỉnh từ năm 1889 đến năm 1896. Nó là một phần của hệ thống nhà tù Côn Đảo, thuộc Trung tâm cải huấn Phú Hải.
Năm 1896, hai dãy nhà giam đã được xây dựng đối diện nhau, mỗi dãy chứa 5 buồng giam (được đánh số từ 1 đến 10 theo thứ tự từ trái sang phải). Nhà giam số 7, nơi bắt đầu ra đời của chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam trong nhà tù Côn Đảo vào cuối năm 1932, sau này phát triển thành Đảng ủy Côn Đảo và lãnh đạo cuộc đấu tranh của tù nhân với sự đóng góp của các nhà lãnh đạo như Phạm Hùng, Tôn Đức Thắng, Ngô Gia Tự, Nguyễn Văn Hoan, Lê Văn Lương, Nguyễn Duy Trinh…
Một chút hồi ức về ký ức đau lòng của chiến sĩ thời xưa
Khung cảnh đáng sợ bên trong nhà tù Phú Hải – Ảnh: Báo VietNamNet
Gần đó là hầm xay lúa, nơi đánh đày và tra tấn tù nhân. Căn phòng này được xây bằng tường đá và có lớp trần làm bằng vải đen, che kín. Nơi đây có 5 cối xay, mỗi cối chứa từ 4-6 tù nhân kéo. Ngoài ra, tù nhân còn bị xích chung một dây xích nặng từ 3-7kg khi ở trong hầm xay.
Xà lim ám ảnh tại nhà tù Phú Hải
Xà lim được sử dụng để giam giữ cách ly những tù nhân bị ghép vào các thành phần nguy hiểm hoặc chống đối, cũng như những người đã vượt ngục và bị bắt lại. Những tù nhân này bị cùm chân suốt 24/24h. Trong 10 ngày đầu tiên bị phạt ở trong xà lim, tù nhân chỉ được ăn cơm nhạt và uống nước lã. Thức ăn ở nhà tù Côn Đảo thường chỉ là khô, tương, mắm và đã bị mục đắng sau một thời gian dài.
Tù nhân chịu sự đau đớn dưới hình phạt của cai ngục Pháp – Ảnh: Báo VietNamNet
Ở góc cuối bên phải sân nhà tù, quân Pháp đã xây một khu đất trống để tù nhân đập đá. Đây cũng là nơi dành cho những tù nhân bị ghép vào các thành phần nguy hiểm. Ở bên trái cửa vào có bài thơ của chí sĩ yêu nước Phan Châu Trinh với tác phẩm “Đập đá Côn Lôn”.
Khu vực nấu ăn nằm phía sau góc phải của nhà tù, gần xà lim. Đây là khu vực ăn uống, nhưng thực ra nó chỉ được xây dựng để che giấu sự thật. Hai trại giam Phú Tường và Phú Hải đã trở thành những điểm du lịch lịch sử ý nghĩa, thu hút sự quan tâm của du khách khi ghé thăm Côn Đảo.
Ký ức của một thời oanh liệt
Nhà tù Côn Đảo đã chứng kiến những bi kịch đau lòng trong quá khứ. Chuồng cọp Phú Tường và địa ngục trần gian Phú Hải là những ký hiệu tàn ác của sự hà khắc và đau thương. Nhưng nhờ vào những nỗ lực vượt qua, lòng kiên cường của những người tù chính trị và sự quan tâm của nhiều người, những di tích này đã được bảo tồn và trở thành biểu tượng của sức mạnh và lòng dũng cảm.
Bài viết tham khảo: